İklim değişikliği ile mücadele kapsamında, ülkemizin de 24 Mayıs 2004 yılında katıldığı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS), uluslararası alanda atılan ilk ve en önemli adımdır. Bu kapsamda, 2015 yılında Paris’te düzenlenen BMİDÇS 21. Taraflar Konferansı’nda Paris Anlaşması kabul edilmiştir. Ülkemiz, Paris Anlaşması’nı, 22 Nisan 2016 tarihinde, New York’ta düzenlenen Yüksek Düzeyli İmza Töreni’nde 175 ülke temsilcisiyle birlikte imzalamış olup 6 Ekim 2021 tarihinde onayladığımız Anlaşma 10 Kasım 2021 tarihinde yürürlüğe girmiş ve bu süreçte ülkemizin 2053 karbon-nötr hedefi açıklanmıştır.

Bununla birlikte, bu hedefe yönelik yol haritamızı da ortaya koyan güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanımız, 15 Kasım 2022 tarihinde 27. Taraflar Konferansı’nda (COP27) sunulmuştur. Bu çerçevede, 2030 yılı itibariyle “artıştan azaltım” senaryosuyla %41 oranında bir emisyon azaltım taahhüdü ortaya koyulmuş olup ülke olarak iklim değişikliğine yönelik hedef ve çabalarımızın düzeyi uluslararası iklim finansmanına erişimimizi etkileyeceğinden bu gelişmeler önem arz etmektedir.

İklim değişikliği ile mücadele ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması amacıyla küresel olarak atılan adımlar, Avrupa Birliği (AB) tarafından 11 Aralık 2019 tarihinde açıklanan Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM) ile hız kazanmıştır. AB Yeşil Mutabakat ile 2050 yılında iklim-nötr ilk kıta olma hedefini ortaya koymuş ve bu hedefe ulaşmak için yeni bir büyüme stratejisi benimseyerek tüm politikalarını iklim değişikliği ekseninde yeniden şekillendireceğini açıklamıştır. Sanayiden, finansmana, enerjiden ulaştırmaya ve tarıma uzanan bir dizi alanda AB politikalarında kapsamlı değişiklikler öngören Yeşil Mutabakat, Tek Pazar’ın tesisinden bu yana AB’nin en büyük girişimidir.

Avrupa Yeşil Mutabakatı kapsamında AB’nin yükselen hedeflerine ulaşılması amacıyla AB’nin geniş bir yelpazedeki mevzuat ve stratejileri Avrupa Komisyonu tarafından kapsamlı bir şekilde gözden geçirilmekte olup, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ve Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi kapsamında yapılan düzenlemeler, Atık Sevkiyatı Tüzük taslağı, kimyasallara ilişkin mevzuatta süren gözden geçirme süreci gibi çalışmalar AB’ye ihracatımızı ve Gümrük Birliği kapsamında sağlanan entegrasyonu önemli ölçüde etkileyecek niteliğe sahiptir.

AB'nin iklim, enerji, arazi kullanımı, ulaşım ve vergilendirme politikalarının ara hedef olarak 2030 yılına kadar %55 emisyon azaltımını sağlayacak şekilde revizyonu için “Fit for 55” teklif paketi Avrupa Komisyonunca 14 Temmuz 2021’de kabul edilmiştir.

Söz konusu paket içerisinde, AYM ile ülkemiz ticareti bakımından öne çıkan hususlardan biri olan, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması  (SKDM) mevzuat taslağı da açıklanmıştır. AB, bu mekanizma ile yeşil dönüşümün yaratacağı maliyet karşısında Avrupa’nın rekabetçiliğinin korunması ve AB’deki üretimin emisyon azaltım hedefi AB’den az olan ülkelere kaymasının önlenmesini hedeflemektedir. Mevcut durumda, SKDM Tüzük Taslağına ilişkin AB Kurumları arasındaki üçlü müzakereler 12 Aralık 2022 tarihinde tamamlanmış olup ön uzlaşı sağlanmıştır.

Yapılan açıklamalara göre, raporlama yükümlülüğü getiren geçiş dönemi 1 Ekim 2023 tarihinde başlayacaktır. Demir çelik, alüminyum, elektrik, gübre, çimento ve hidrojen sektörlerinde ve açıklanacak alt ürün gruplarında başlayacak SKDM uygulamasının, 2030 yılına kadar Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kapsamındaki diğer sektörlere teşmil edilmesine yönelik olarak Avrupa Komisyonu tarafından değerlendirme çalışmaları yapılması öngörülmektedir. Bu kapsamda, geçiş döneminde toplanacak verilere göre mali yükümlülükler başlamadan önce yapılacak tüm ikincil düzenlemelerle uygulamanın detaylarının belirlenmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan, AB’nin ETS revizyonuna ilişkin ön uzlaşı da 18 Aralık 2022 tarihinde sağlanmış olup ETS kapsamında dağıtılan serbest tahsisatların 2026 yılından itibaren aşamalı olarak azaltılacağı ve 2034 yılında sonlandırılacağı açıklanmıştır. Böylece SKDM kapsamında 2026 yılında mali yükümlülüklerin uygulanmaya başlanması öngörülmektedir. ETS kapsamında dağıtılan serbest tahsisatların sonlandırılmasıyla Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması kapsamına giren ürünlerin ithalatında ürünlerin içerisindeki gömülü emisyonlar için AB ETS’deki karbon maliyetinin tam olarak yansıtılması söz konusu olacaktır. 

Diğer taraftan, AYM’nin akabinde açıklanmış olan Sanayi Stratejisi ve Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kapsamında hazırlanmakta olan sektörel stratejiler doğrultusunda önümüzdeki dönemde AB’de diğer bazı kapsamlı mevzuat değişiklikleri de yapılacaktır. Söz konusu mevzuatlar ile AB piyasasına arz edilecek tüm ürünler için sürdürülebilirliğin bir norm haline getirilmesi öngörülmekte olup, Gümrük Birliği kapsamına giren ürün mevzuatları açısından ülkemizin malların serbest dolaşımına ilişkin haklarının korunması/elde edilmesi bu mevzuatlara uyumu gerekli kılmaktadır.

Ticaret Bakanlığı, AYM ve dünyadaki diğer gelişmelerin takibi ve atılabilecek adımların belirlenmesine yönelik çalışmalarda öncü rol oynamaktadır. AYM’nin açıklanmasının hemen ardından, Yeşil Mutabakatın AB’ye ihracatımız üzerindeki olası etkilerinin ele alınması ve bu kapsamda atılabilecek adımların tespiti amacıyla Bakanlığımız koordinasyonunda ilgili Bakanlık/Kurumların katılımıyla Bakan Yardımcısı düzeyinde bir Çalışma Grubu  ihdas edilmiştir.
Çalışmalar neticesinde ülkemizin Avrupa Yeşil Mutabakatı’na adaptasyonunu sağlayacak bir yol haritası tespit edilmiş ve ilgili Kurumlarımızın katkıları ile bir eylem planı oluşturularak, Çalışma Grubu ve Yeşil Mutabakat Eylem Planına ilişkin 2021/15 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi 16 Temmuz 2021 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

Eylem Planında, AB’nin politika öncelikleri doğrultusunda, (1) sınırda karbon düzenlemeleri, (2) yeşil ve döngüsel bir ekonomi, (3) yeşil finansman, (4) temiz, ekonomik ve güvenli enerji arzı, (5) sürdürülebilir tarım, (6) sürdürülebilir akıllı ulaşım, (7) iklim değişikliği ile mücadele, (8) diplomasi ve (9) Bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetleri başlıkları altında belirlenen hedeflere ulaşılması amacıyla hayata geçirilecek 81 eyleme yer verilmektedir. Çalışma Grubu, Eylem Planı hedeflerinin gerçekleşmesini ve eylemlerin güncel gelişmelere uyumunu sağlamak üzere Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda faaliyetlerini sürdürmektedir.

2021/15 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, Çalışma Grubuna yardımcı olmak maksadıyla ihtisas çalışma grupları oluşturulabileceğini düzenlemektedir. Bu çerçevede, AB Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, Ulusal Karbon Fiyatlandırma, Ulusal Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, Çelik, Alüminyum, Çimento, Tekstil ve Konfeksiyon, İnşaat Sektörleri, Yeşil Finansman, AB Projelerinin Finansmanı, Temiz Enerji, Sürdürülebilir Tarım, Sürdürülebilir Akıllı Hareketlilik, Teknolojik Dönüşüm/Gelişim, Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim Eylem Planı, Sürdürülebilir Nihai Tüketim, Sıfır Kirlilik Eylemi, Adil Geçiş Politikaları ve Eğitim-Öğretimde Yeşil Dönüşüm ve Sürdürülebilir Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuat Uyumu olmak üzere 20 adet İhtisas Çalışma Grubu oluşturulmuştur.

Bu çalışma gruplarından AB Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, Sürdürülebilir Nihai Tüketim, Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü, İnşaat Sektörü ve Sürdürülebilir Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuat Uyumu İhtisas Çalışma Gruplarının koordinatörlüğü Bakanlığımız tarafından üstlenilmiştir. Diğer Çalışma Gruplarının koordinatörlüğü ilgili kurumlar tarafından yürütülmekte olup; bu kurumlarca yapılan çalışmalar Çalışma Grubunun sekretaryası görevimiz kapsamında Bakanlığımıza raporlanmaktadır.

Bu çerçevede, Yeşil Mutabakat kapsamındaki ülkemiz mevzuatının ilgili AB mevzuatı ile uyumlaştırılması amacıyla, AB tarafında yürütülmekte olan mevzuat çalışmalarındaki gelişmeler takip edilmektedir. Diğer taraftan, AB tarafından üzerinde çalışılmakta olunan mevzuat çalışmalarına ilişkin detaylı bilgi sahip olmak adına Avrupa Komisyonu ile teknik toplantılar düzenlenmekte, söz konusu mevzuatların ülkemizin Gümrük Birliği’nden kaynaklanan haklarımıza halel getirmemesi için AB nezdinde üst düzey ve teknik temaslarda bulunulmaktadır. Buna ek olarak, Yeşil Mutabakat uyum sürecine ilişkin olarak özel sektör nezdinde farkındalık artıcı faaliyetler yürütülmektedir.

Öte yandan, pek çok alanda kapsamlı değişiklikler getiren yeşil dönüşüm süreci çok ciddi finansman ihtiyacı gerektirmektedir. Yeşil Mutabakat Eylem Planı kapsamında, ilgili tüm kurumlarımız tarafından gerekli finansmanın sağlanmasına yönelik çalışmalara devam edilmektedir. Yeşil dönüşümde finansmanın öneminin bilincinde olarak, AB'nin, aday ülke ve Gümrük Birliği ortağı olan Türkiye'ye, finansman mekanizmalarına ve projelerine erişim sağlamasına yönelik girişimlerde bulunulmaktadır.

Bu çerçevede, Hazine ve Maliye Bakanlığımız koordinasyonunda, Dünya Bankası (IBRD ve IFC), EBRD, BM, Almanya (KfW) ve Fransa’nın (AFD, PROPARCO) Kalkınma Ortağı olarak katılımıyla 22 Ekim 2021 tarihinde imzalanmış 3,2 milyar ABD Doları İklim Finansmanına Yönelik Mutabakat Zaptı kapsamında enerji, sanayi, tarım, su yönetimi ve ormancılık, ulaştırma vb. alanlarda ülkemizin iklim değişikliği ile mücadele ve 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşılmasına katkı sağlayacak projelerin desteklenmesine yönelik finansman imkanları geliştirilmektedir.

Halihazırda AB Fonları olan IPA-III (2021-27) 14 milyar Avro ve Ufuk Avrupa (2021-27) 95,5 milyar kaynağa firmalarımız çevre, sürdürülebilirlik, Ar&Ge ve inovasyon alanlarındaki projeleri ile başvurabilmektedirler. Öte yandan, ilgili tüm Kurumlarımızca ülkemiz yeşil dönüşüm sürecinde IPA fonlarından azami oranda faydalanılması için projeler geliştirmekte, IPA fonlarının artırılması yönünde AB nezdinde girişimlerde bulunulmaktadır. Bunlara ilave olarak, AB Başkanlığı koordinasyonunda Yatırım AB, LIFE ve Dijital Avrupa Fonlarından ülkemizin de yararlanabilmesine yönelik girişimler devam etmektedir.
Buna ek olarak, Avrupa Komisyonu, IPA III döneminde özellikle çevre, ulaştırma, rekabetçilik, enerji gibi altyapı yatırımları gerektiren sektörlerde hibe ve kredinin bir arada kullanılacağı harmanlama finansman yöntemini hayata geçirmek ve uluslararası finansal kuruluşlar aracılığıyla kullandırılacak kredilere garanti sağlamak için Türkiye Yatırım Platformunu (TYP) oluşturmuştur.

Ayrıca, ülkemizin yeşil ve dijital dönüşümünü sağlamak üzere, finansman ihtiyaçlarını dikkate alan her türlü işbirliği teklifi olumlu değerlendirilmekte olup, yenilenebilir enerji, karbon teknolojileri ve döngüsel ekonomi gibi alanlarda ikili işbirlikleri oluşturulması yönünde çalışmalar yürütülmektedir.